Raj Rajak

KP Oli Lai Yug Pathak ko 3question

Sanghiyata--Koshne Hoina Jodne Upai Ho

Kitabi Marxbadiharu ka Kutark

चैतन्य मिश्र कसरी निर्माण भए ?

Bhok, Bhog Ra Sambhog

CK Lal Article

SAARC

Bringing Consensus--

Aashahajata ko Bich Ma Allare Rajniti

Love Your Neighbour

Drama of Nepal Politics

जिल्ला प्रशासन कार्यलाय, धनुषावाट सन् २००९ मा नेपाली राहदानी लिएको थिए । नेपाल सरकारको सुचना अनुसार २०१५ पछि सवै राहदानी प्रायोगकर्ताले एम.आर.पि. लिई सक्नु पर्ने छ । सो कुरालाई विचार गरि दशैको विद्याको बेलामा एम.आर.पि. सिफारिस लिई राख्ने विचार गरे । दशैको विद्यामा जनकपुर आए र जि.प्र.का.मा आवश्यक काजजात लिएर गए । एम.आर.पि.को फर्म अनलाईन भर्नु पर्ने रहेछ । म स्थानिय एक संस्थामा गए र अनलाईन फर्म भरे । लिएर जि.प्र.का. अगाडी फोटोकपि पसलमा हुलाक टिकट लिन गए । मैले भरेको फर्म देखाए । त्यपछि त्यहाँका एक जनाले फर्म हेर्दै भने कहाँ भर्नु भयो ? मैले किन के भयो ? यो फर्म लिदैन, मिलेको छैन् । मैले भने के मिलेको छैन् ? तपाई बुझ्नु हुन्न । अनलाईन फर्ममा केहि प्राविधिक कमजोरि छ । म भरदिन्छु र तपाईले रु ३०० लाग्छ । मैले भने एक रुपिया दिन्न । त्यहीवाट एक कपि खालि फर्म लिए र आफै भरे । हुलाकको टिकट रु२५ को लिए तर उसले रु ४५ माग्यो । त्यहाँ पनि झन्झट भयो ।   सम्पूर्ण काजजात लिएर तोक लगाउनकोलागि प्रशासन अधिकृत कहाँ गए । उसले उल्टाई पल्टाई सवै कागजात हेर्यो । नागरिकता छ भनेर सोध्यो । छ सर । बुवाको ना...

विश्व प्रख्यात साहित्यकार म्याक्सिम गोर्कीको अनुसार संस्कृति भनेको मानव श्रमद्धारा निर्मित दोस्रो प्रकृति हो । मानिसले श्रमद्धारा दोस्रो प्रकृति निर्माण नगरेको भए अरु जीवजन्तु जस्तै नाङ्गै हुन्थ्यो । त्यसतै, कार्ल माक्र्सले भनेका छन्, मानिस त्यसबेला ज्यादै खुसी देखिन्छन, जब उसले गोरुले झै श्रम गरिरहेका हुन्छन् । माक्र्सवादीहरु श्रमलाई सौन्दर्यको केन्द्र मान्छन् । यी भनाईलाई आत्मसात् गछौँ भने नेपाली समाजका सवभन्दा सुन्दर मान्छे दलितहरु नै हुन् । तर आज घर र स्कुलका शिक्षा एकदम सर्लक्क कतै पनि नफुटेका मुलायम हातलाई सौन्दर्यका रुपमा परिभाषित गर्दछ । हलो जोत्ने, फलाम पगाल्ने, लुगा सिउने, मुर्ती बनाउने, आरन चलाउने, घर बनाउने, भुई सफा गर्ने आदि हाथलाई सौन्दर्यको रुपमा परिभाषित गर्दैनन् । गोरो मात्र सुन्दर हुन्छन् , अग्लो मात्र सुन्दर हुन्छन्, लाम्चो आँखा मात्र सुन्दर देखिन्छन्, चिम्सा आखा भएका नराम्रा हुन्छन्...............गोरा मात्र सुन्दर होईन्...काला पनि सुन्दर हुन्छन्....र सबभन्दा सुन्दर श्रम हुन्छन्....त्यसैले श्रमजीवि, शिल्पकर्मी दलितहरु सबभन्दा बढी सुन्दर छन् ।

बर्तमान सन्दर्भमा मानविय अधिकारवाट बञ्चित, सम्पूर्ण रुपमा विभेद तथा निषेध गरिएको व्यक्ति तथा समुदाय दलित हो र उनीहरुको अधिकारप्रति समग्र सचेतिकरण तथा सङघर्षको प्रेरणा दिनु नै दलित चेतना हो । यसको प्रत्यक्ष सम्बन्ध उनीहरुलाई शताब्दीयौँ अघिदेखि मानसिक दासतामा कोचेर राख्ने सामाजिक उत्पीडनवाट मुक्ति प्राप्त गर्नुसँग रहेको छ । वर्णव्यवस्था समाजिक व्यवस्था मात्र नभएर धर्ममा आधारित एक क्रुर राजनीतिक व्यवस्था पनि हो र यसको जगमा एकदमै संगठितरुपले ईश्वरको त्रास निर्माण गरिएको छ र हिन्दु समाजको सम्पूर्ण ईतिहास यहि वरिपरि लामो समय देखि घुम्दै आईरहेका छन् । कथित देवी–देवतामाथि श्रद्घाभाव जगाउने, मन्दिर, ईश्वर, नर्क–स्वर्ग, पुनर्जन्मको धारणा फैलाउने सँगसँगै मनुष्य मनुष्यबीच घृणाभाव उत्पन्न गराउने विषैली तथा अमानुस विचार र मान्यतालाई जडैदेखि उखेल्नुको सट्टा आज यस्ता खालका मुल्य मान्यता राज्य र राजनीतिक तहवाट सचेत रुपमा प्रवाह हुनु लाजमर्दो र अमानविय कुरा हो । आज पथ्थरको मुर्ति, भिखारी बाबाजी, साधुसन्त आदि कुनै देशको प्रधानमन्त्री, मन्त्री.......भन्दा कसरी शक्तिशाली भए ? भारतिय प्रधानमन्त्री मोदी पथ्...

श्रम, सीप, कला र कौशलका कारण साँस्कृतिक सौन्दर्यको सृजना हुन्छ र उत्त समाजको अर्थ–राजनीति पनि सोही सौन्दर्य बोधवाट चलेको हुन्छ । नेपाल लगायत दक्षिण एसियामा आज पनि दलितका घर मानविय श्रमका केन्द्र हुन् र उनीहरुका अनेक खालका शारीरिक श्रमवाटै घरवारी, खेत खलयान, बाटोघाटो, पाटीपौवा, मठमन्दिर, सडक र महल निर्माण भएका छन् । खोसिएका आफ्ना अधिकार खोसेरै लिनुपर्छ भन्ने ज्ञान दलित सौन्दर्यशास्त्रको लेखनवाट देखिन थालेका छन् । छठ पुजाका लागि ढाकी र नाङलो बुनिरहेका डोम जोडी तथा अनिकाल र भोखमरि जोगाउन खेतका माटाका डल्ला पल्टाईरहेका, डिलडिलमा मुसाका दुला चहारिरहेका मुसहर दम्पतिका श्रम र सीपको मूल्य बोध किन न भएको ? यस्तै कुरुप संस्कृति र मनोविज्ञानबाट शासित नेपालको सामाजिक परिवेशमा अब श्रम, सीप, कला र सृजतालाई सुन्दर देख्ने चेतना निर्माण गर्ने अनि श्रम–सीप बिरोधि पुरानो सौन्दर्य–बोधलाई रुपान्तरण गर्नु अपरिहार्य हो ।  यही धृष्टताले नै हिन्दु सम्भ्रान्त सवर्णवादीहरुका मन–मस्तिष्क र आचरणमा उच–नीच, पवित्र–अपवित्र, छुत–अछुत, सुन्दर–असुन्दर, असल–खराब, रुचि–अरुचि, संस्कार–कुसंस्कार, संस्कृति–अपसंस्कृति सि...

सबैलाई राम्ररी थाहा छ कि संधियता विनाको संविधान बन्न सकिदैन । पहिचानको मुद्यालाई सम्बोधन नगरि संविधान बने पनि टिक्दैन । चुनावी गणितिय समिकरणवाट प्रविधिक रुपमा एक थोक संविधान बनाउने दुस्साहश हुन सक्छन् तर त्यो प्रतिउत्पादक नहोला भन्न सकिन्न । मुल प्रश्न वा मुदावाट विमुख भएर आज अच्चमको राशलिला मञ्चन भैरहेको छ । काम कुरो एका तिर कुम्लो बोकि ठिमि तिर भने जस्तै राष्ट्रिय राजनीति कसलाई अध्यक्ष बनाउने न बनाउने, सभासदलाई विना योजना पाँच पाँच करोड दिनुपर्र्ने, प्रधानमन्त्रीलाई क्यान्सर लाग्दा देशलाई नै क्यान्सर लागे जस्तो अनिर्णयको बन्दि हुनु पर्ने आदि तपशिलका विषयमा केन्द्रीत देखिन्छ । सत्ता पक्ष वा विपक्षका नेतालाई दिनहु जसो सराप्नु भन्दा सत्ता पक्ष वा विपक्ष बनाउने हामि जनता नै छौँ । मेरो विचारमा नेपाली जनता जसले यीनिहरुलाई प्रधानमन्त्रि, मन्त्रि बन्ने लायक बनाए उनीहरुले आफैलाई प्रश्न गर्नुपर्छ कि साच्चै परिवर्तनको पक्षधर हौँ ? दुनियाको ईतिहासमा एउटा संविधानसभा अवसान भएर लगतै अर्को संबिधानसभाको गठन नेपालमा मात्र भएको देखिन्छ तर पनि परम्परावादी दलको बर्चस्व रहेको संबिधानसभा प्रति जनताको चा...

राजकिशोर रजक फरक बिचार प्रख्यात समाजशास्त्री एवं प्रशिद्ध लेखक स्टैनली राईसको अनुुसार अस्पृश्यता दुई विचारबाट उत्पन्न हुन्छ एउटा नश्ल र अर्को पेशा । यी दुवै कुरामाथि छुट्टाछुट्टै विचार गर्दा समाजशास्त्रि राईसका अनुसार अछूतहरु अनार्य (गैर आर्य) तथा अद्रविड हुन र वहाँहरु द्रविडद्धारा पराजित गरिएका हुन् । राईसको भनाई अनुसार भारतमाथि दुई आक्रमण भएका थिए । पहिलो आक्रमण द्रविडले गरेका थिए जसले वर्तमान अछूतको पूर्वजमाथि बिजय प्राप्त गरेका थिए र अर्को आक्रमण आर्यवाट भएको थियो । जसले द्रविडलाई जितेका थिए । भारतका चर्चित विद्धान डा.भीमराव अम्बेडरले आफ्नो पुस्तक “शुद्र हू दे आर एण्ड हाउ दे केम टु बि दि फोर्थ बर्ण अफ इंडो आर्यन सोसाइटी” माथी उल्लेखित बिचार अबैज्ञानिक र अपरिपक्व छन् र यसले कुनै समाधान दिन सकेको छैन् । प्राचीन इतिहासलाई अध्ययन गर्दा चार प्रकारका नाम फेला पर्छन्– आर्य, द्रविड, दास र नाग । यी चार नाम अलग अलग प्रजाति हो वा एउटै प्रजातिका चार नाम हुन ? तर लेखक राईसका अनुसार यी चार नाम भिन्न नश्लका हुन् । यो तथ्यलाई स्वीकार्नु भन्दा पहिला तथ्य पत्ता लगाउन परीक्षण गर्न जरुरी देखिन्छ ...

राजकिशोर रजक फरक बिचार हिन्दु समाजमा जात व्यवस्था उत्पतिको मानवशास्त्रीय अध्ययन अनुसन्धान भएको जस्तो लाग्दैन्, यदि भएको हो भने त्यो कहाँ छ ? र के के जानकारी प्राप्त गरेका छन् ? तर विचारणीय कुरा के छ भन्ने हामीले यसको खोजि किन गरेनौं ? पुरानो रुढीवादी हिन्दु वा पण्डित पुरोहितहरुले यसको खोजीको कल्पना पनि गर्न सक्दैनन् । किनकी वहाँहरु जातीय ब्यवस्था, शुद्ध–अशुद्ध, छुवाछुत तथा उच–नीच आदिलाई स्वभाविक मान्दै आएको अवस्था छ । यस प्रति वहाँहरुको कुनै पछुतो पनि छैन् । तर आजका हिन्दु यूवा पुस्ताले ऐतिहासिक गल्तिलाई स्वीकारे पनि सार्वजनिक रुपमा यस विषयमाथि खुलेर छलफल गर्न तयार भएको देखिदैन् । उनीहरुलाई डर छ कि अरु वाहिरी संसारमा हिन्दु सभ्यता भित्रको अमानुषीकरण, निन्दनीय र बिषैली समाजिक ब्यवस्थाको पोल न खुलोस् । प्रश्न आज पनि उत्तिकै महत्वपूर्ण छ कि ईतिहासको विद्यार्थीले के गर्ने ? उनीहरु हातमा हात मात्रै राखेर कहिले सम्म पर्खी बस्ने ? पंक्तिकारको विचारमा यस्तो अवस्थामा ऐतिहासिक जिम्मेवारी पुरा गर्नको लागि उनीहरुले आफ्नो कल्पना शक्ति र अंतःदृष्टिवाट काम लिनु पर्छ । प्राचीन कालमा मानवले...

राजकिशोर रजक नेपाल ऐतिहासिक संविधान सभा मार्फत अग्रगामि राज्यको पुनःसंरचनासहितको समावेशी संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपालको नयाँ संविधान लेखन तथा निर्माण प्रकृयामा छ । यद्यपि, यो प्रकृया एकदम्मै चुनौतिपूर्ण भएतापनि आफ्नो लक्ष्य तिर संघर्षसरत छ । सभ्यताको विकासको क्रममा मानिसहरुद्वारा संरचित एउटा शक्तिशाली संगठन हो–राज्य । सभ्यता विकासको क्रमको शुरुवात (कविला, गण, क्लान) मा सम्मलित भएर बस्थे त्यहा राज्य स्वरुपको कुनै विकास भैसकेको थिएन । ज्ञान र चेतनाको स्तरसंगै मानिसहरु समाजमा जुनवेला खेतिपाति जस्ता उत्पादनका उन्नत शैलिको विकास हुँदै गए मान्छेको उत्पादनमाथिको सम्बन्धमा परिवर्तन आए र सामूहिक स्वामित्वको ठाउँमा व्यक्तिगत स्वामित्व स्थापित हुन थाले पछि सम्पतिकै आधारमा समाजमा वर्गको उदय भए । वर्गसंगै वर्गीय स्वार्थको रक्षाको सशक्त माध्यमको खोजीमा राज्यको उत्पति भएको हो भन्ने तर्क समाजशास्त्रीहरुको रहेको छ । राज्य एकाधिकारपूर्ण शक्ति प्रयोग गर्ने सवभन्दा ठूलो र शक्तिशाली एउटा बैधानिक राजनितिक संयन्त्र हो । यसको उत्पतिको मुख्य कारण सामुहिक सुरक्षा नै देखिन्छ । आदिम साम्यवादी, प्राचिन गण...

राजकिशोर रजक अन्तरमहादेशीय व्यापारमुखी अर्थतन्त्रको विकासका लागि जबदेखि युरोपियनहरुले सामुन्द्रिकयात्राहरु गर्न थाले तबदेखि नै विश्वभरिका मानिसहरु युरोपियनका छत्रछाँयामा पर्न थालेको पाईन्छ । पन्घ्रौँ शताब्दीतिर नै युरोपले एसिया, अफ्रिका एव्म अन्य मुलूकमा पनि नियमित सम्पर्क स्थापना गरिसकेको थियो । क्रिस्टोफर कोलम्बसको सन् १४९२ ताकाको स्पेनदेखि बहमास हुदैँ क्यारेबियन सम्मको पहिलो यात्रा पछाडि अन्य धेरै यात्राहरु भएका पाईन्छन । यि सामुन्द्रिक यात्राहरुले एक भुगोल र अर्को भुगोलबीचका मानिसहरुमा बीचमा श्रोत, विचार र सम्बन्धहरु साटासाटको मार्ग खुुला हुन पुग्यो । यसले नयाँ र पुराना संसारहरु सधैकालागि जोडिएर रहन स्थिती बान्यो । स्पेन र प्रोचुगलको नेतृत्वमा युरोपेलीहरुले पत्तालागेका ठाँउका चाँदी र सुनहरु लुटे, साथै स्थानिय मानिसहरुमाथि बिजय हासिल गरी केहीलाई दासको रुपमा राखे र तिनीहरुको भूमिलाई उपनिवेश वनाए । सुरुताका युरोपमा अन्य ठाउँमा जस्तै गाउँले मानिसहरुले आफ्नो उपभोगको लागि मात्र बस्तुहरु उत्पादन गर्दथे । तर पछि उत्पादनमा भएको बृद्घिले उनीहरुले उपभोगवाट वचेका उत्पादनका बस्तुहरुमा निश्...