Raj Rajak

कुनै सँस्थामा वाहिरवाट नयाँ लिडर आउदा के हुन्छ ? किन कोहि सफल हुन्छ त कोहि असफल ? यी सव कुरा नयाँ लिडरको रवैया वा व्यवहारमा निर्भर गर्दछ । यस विषयमा संसारमा धेरै खोज र सोध भएको पनि छ । कुनै पनि सँस्थामा नयाँ लिडरको लागि पहिलो १०० दिन महत्वपूर्ण हुन्छ । सधारणतः केहि एक्सनहरु, टिम सँगको प्रारम्भिक कुराकानि र घुलमिल, शुरुवातको प्रभाव, शुरुको दिनमा लिडर र टिमको विचमा समान्य सम्बन्ध आदि कुरावाट सफलता र असफलताको आँकलन गर्न सकिन्छ । यस्तो अवस्थामा नयाँ लिडरको काम, ब्यवहार कस्तो हुनुपर्छ ? ७५५ ईस्वीमा जरथुस्ट्रि समुदायको भारत आउने पहिले जथ्थाको नेता दस्तुर नेरयोसैं धवलवाट सिकाई हासिल गर्न सकिन्छ । यो भारतको गुजराज राज्यको संजन नामको सानो शहरको कुरा हो । फारसवाट भागेर आएका करिब पाँच सय पारसी परिवार भारतको समुद्रि तटमा ओर्लियो । उनीहरु जडि राणा नाम गरेको उदार हिन्दु राजाको राज्यको सानो शहर संजन पुगे । पारसीहरु गोरा, अग्ला, योद्धा जस्ता पाँच सयको सँख्यामा थियो । राजाले यतिको सँख्यामा रहेका परदेशिहरुलाई बास र खानाको ब्यवस्था गर्न संदेह प्रकट गर्नु भयो । राजाले पुरै भरेको दुधको प्याला ल्याउन भन...

तीज एक साँस्कृतिक पर्वको रुपमा हिन्दु महिलाहरुले मनाई रहेका छन् । हरेक सँस्कृतिलाई हेर्ने दृष्टिकोण आ–आफ्नो हुन्छ । दृष्टिकोण आफु कुन वर्ग, समुदाय, इस्कुलिङ्ग वाट प्रशिक्षित भएका छन् त्यसमा भर पर्छ । ऐतिहासिकता सँग जोडिएका हुन्छ । तीजको पनि आफनो ऐतिहासिकता, धार्मिकता र आज एक सँस्कृतिको रुपमा विकास भएका छन् । लैङ्गिक न्यायको दृष्टिकोणवाट हेर्दा तीजले पितृसत्तात्मक मुल्य बोकेको छ । पितृसत्तात्मक मुल्यलाई बलियो बनाउनमा महिलाको पनि भुमिका र योगदान छ । त्यो योगदान यस्तै खालको साँस ्कृतिक पर्व आयोजना गरेर भैरहेको छ । सँस्कृतिलाई केवल ब्यक्तिगत स्वतन्त्रताको रुपमा बुझ्नु हुदैन् । व्यक्तिको व्यवहार वा पहिरनको मनोवैज्ञानिक असर समाजमा पर्छ । भौतिकवादी खुशि अल्पकालिन हुन्छ । आफुले लगाएको महगो सारी, गरगहना अरुले लगाएको सारी र गरगहनासँग तुलना हुँदो रहेछ । समाजमा वर्गिय सोँच र व्यहारलाई बलियो बनाउछ । विगत केहि समयदेखि तीज जुन रुपमा विकास भैरहेको छ त्यसको गहिरो मनोबैज्ञानिक असर हरेक घरमा खास गरि काम काजि परिवारमा परिरहेको छ । सुनिन्छ हामी त तीज एक क्रान्तिको रुपमा मनाई रहेका छौँ । पारवतिले महा...

सहजीवन । जीवन साथ साथ । मानब जीवन साथ साथ है क्या ? क्या सभी जाती का लोग एक साथ जि रहा है ? क्या अलग अलग धर्म के लोग एक साथ जि रहा है ? क्या महिला और पुरूष का जीवन सहजीवन है ? गोरे और काले, दलित और गैर दलित साथ साथ जीवन जि रहा क्या ? मानब और प्रकृति का जीवन भि सहजीवन नहि रहा । सहजीवनका प्रमुख दुश्मन मनुश्य है ।

वैचारिक वहस, संवाद गर्न मन पर्छ । कामको सिलशिलामा सहकर्मि साथिहरुसँग आजको समसमायिक विषय तथा सवाल उपर वहस तथा संवाद हुनु पर्छ भने मान्यता पनि राख्छु । तर, मेरो अनुभव कस्तो रहयो भने स्वस्थ्य तथा आलोचनात्मक वहसको आधारभुत भूमि तयार भैसकेको छैन् । मान्छे आ–आफनो पूर्वाग्रहको प्रखाल बनाएका छन् । ज्याँदै संकोचित तथा संकिर्ण पनि छन् । यस्तै सन्दर्भमा राज्य, राष्ट्र, राष्ट्रियता, देशको विचमा के फरक छन् के समानता छन् भने सम्मको बुझाई र ज्ञानको खडेरी नै छ । वहस कै क्रममा एक जना प्रिय मित्र तथा सहकर्मिले आफु नेपाली राष्ट्रियतामाथि गर्व छ भन्नु भयो । त्यो वहाँको गर्वको विषय बन्नु र आफ्नो देशको अनुभुत गर्नुमा प्रश्न उठाउने कुनै कारण छैन् र स्वभाविक हो । तर, त्यही निर नेपाली राष्ट्रियतामा मैले कुनै गर्व महशुस भैरहेको छैन् । आखिर किन मलाई गर्व महशुस भैरहेको छैन् ? भने प्रश्नको कयौ दृष्टान्त तथा नजिरको आपविती प्रमाणको रुपमा मसँग छ । किन मेरो राष्ट्रियता प्रिय मित्रलाई मन परेन ? किन मेरो भाषा प्रिय मित्रलाई मन परेन ? किन मेरो पहिरण प्रिय मित्रलाई मन परेन ? के नेपाल राष्ट्र भैसकेको हो ? के नेपाली राष्ट्र...

हरेक दिवसिय कार्यक्रमको आ–आफ्नो महत्व हुन्छ । उदेश्य हुन्छ । एतिहासिक पक्ष पनि हुन्छ । महिला दिवसको सन्दर्भमा पनि यी कुरा लागु हुन्छ । महिला आन्दोलन केवल महिलाको आन्दोलन होईन् र हुनु पनि हुदैन् । यो आन्दोलन सामानताको आन्दोलन हो । सामाजिक न्यायको आन्दोलन हो । महिला आन्दोलनले पितृसत्तात्मक सोँच वा चिन्तनलाई रुपान्तरण गर्न खोजेको हो । पितृसत्ता भनेको एक सामाजिक सोँच हो जसले पुरुषको तुलनामा महिलालाई कमतर मान्छ । कमजोर मान्छ । पुरुष भनेको मालिक हो । महिला भनेको दासि हो । यसले के भन्छ भने केटा र केटि जन्मिन्छ तर महिला र पुरुष समाजले बनाउछ । मतलव महिला वा पुरुष समाजमा निश्चित मूल्यद्धारा बनाउने चिज रहेछ । अधिकाँशतः मान्छेले पितृसत्ताको उल्टो के हो भने प्रश्न गर्दा मातृसत्ता हो भन्छ । जुन विलकुल गलत कुरा हो । अदि पितृसत्ता गलत हो भने मातृसत्ता पनि गलत हो । त्यसैले पितृसत्ताको उल्टो समानता हो । बरावरी हो । महिला आन्दोलन पुरुष विरोधि होईन् । मातृसत्ता स्थापनाको निमित होईन् । बराबरीको लागि हो । हरेक व्यक्तिको इच्छा हुन्छ घरमा शान्ति होस । समृद्धि होस् । प्रेम होस । तर, किन हुदैन शान्ति, समृद...

हिन्दु समाज जातिवादी छन् । जातिवादी जात मात्रै पाल्दैन् उच नीचको भावना पाल्छ । शुद्ध असुद्धको भावना पाल्छ । कतिपयले यसलाई सुन्दर पक्षको रुपमा पनि ब्याख्या गर्ने गर्छन् । तर, मैले गहिरिएर घोत्लिएर हेरे, बुझे, अनुभव गरे कहिँ कतै सुन्दर पक्ष भेटाइन । सुन्दर पक्षको आधारशिला मैले मानवता, समानता, स्वतन्त्रता र न्यायलाई अपनाए । यी मानकवाट हेर्ने प्रयास गरे । त्यो सुन्दर पक्ष भेटाउन मलाई गाह«ो भयो । हिन्दु जातव्यवस्था भित्र अमानवता छ । मानवता कहि कतै पाउनु हुन्न । हरेक वर्णभित्र उच नीच, सुद्धता वा असुद्धता व्याप्त छन् । समानताको कुरा गर्दा यहाँ कोहि जन्मिदै उच्च र चोखो, कोहि जन्मिदै निच र अपवित्र जन्मिन्छन् । स्वतन्त्रता त छदै छैन् । आज पनि प्रेम गर्न जातिवादी समाजमा बर्जित छन् । प्रेमले जात भात मान्दैन् । यहाँ प्रेम अस्वीकार्य छन् तर वलत्कार स्वीकार्य छन् । न्याय जातिवादी उदग्र संरचनामा समता, न्यायको कल्पना सम्म गर्न सकिदैन् । जात ब्यवस्थाको कुरा गर्दा अशिकाँस मान्छे दलितको विषय हो भन्छन् । तर, मुख्य कुरा के हो भने जातव्यवस्था चारै वर्णमा व्याप्त छन् । कसैलाई छोडेको छैन् । यसलाई टिकाई राख...

http://www.iied.org/iied-webinar-strengthening-womens-rights-land-governance#.VpRYpQEb0Co.mailto

The learning started with the discussion to whom we call a poor & poverty and concluded that being poor or poverty is a state where basic needs & rights are missing. Poverty is felt from the audio poem which pictures poverty as a fatal disease through a pregnant lady with load on her head and blood through her legs. A poor isn’t responsible for his/her poverty but the patriarchal society with the unjust exclusions, culture and rules and the unjust , neo-liberised governance is responsible and is practically understood through various case study of Fellows including Gita lama, Manju, Mumtaj, Khusi, Bishnu and Bina KC. Need based programme cares the needs and just fulfills it whereas HRBA focus the root cause and the liable party and works for the change which can leave the long term impact. HRBA fulfills the needs but as the means to reach the end and so is the latest approach to development for AA who initiated development in Nepal by charity and welfare, then moved to bas...

DAY 1: Blog The day started with the word "moral code" which means beliefs, principles imposed by the society, religion, social group etc. on its members, followed by the concept "Beliefs" whose territory is not limited to the religion or God. The world views' of an individual is discussed by the story of a frog whose perception got expanded as his position gets changed to river and to sea from the well. The values of an individual and so of the ActionAid is synergized at some point  like mutual respect, equity and justice etc. whereas at some point, divergence is also seen like individual values focus on secrecy whereas organizational value says transparency etc. What is HRBA is explained by the story of a village where lower caste like Dalit and so called higher caste were residing with the feelings of untouchability over the Dalit. The village has drinking water problem which can be sort out by constructing two tap, one for each group but this is not...