Raj Rajak

Posts

वर्ण कसरी वंशानुगत भयो ?

June 28, 2020

राजकिशोर रजक ३० वैशाख २०७७ १० मिनेट पाठ नेपालमा वर्ण र जातको विषयमा जे/जति अध्ययन भएका छन् त्यो मूलभूतरूपमा सतही नै देखिन्छ। यस विषयमा ठूलो भ्रम छ। वर्ण र जातलाई पर्यायवाचीरूपमा बुझ्ने प्रचलन छ। वर्ण कसरी जातमा रूपान्तरण भए भन्ने विषयमा ठोसरूपमा अनुसन्धानमूलक खोज तथा अध्ययन पर्याप्त भएको जस्तो लाग्दैन। वर्ण कसरी वंशानुगत भए भने विषयमा बहस होस् भन्ने उद्देश्यले यो आलेख तयार पार्ने जमर्को गरिएको छ। प्राचीन इतिहासको जुन विन्दुमा वर्ण र जात निर्माण भयो त्यो विन्दुसम्म पुग्ने प्रयास गरिएको छ। पुष्यमित्र सुङ् र प्रतिक्रान्ति इतिहास बदल्न सकिँदैन तर इतिहासलाई हेर्ने/बुझ्ने दृष्टिकोण बदल्न सकिन्छ। दक्षिण एसियाको प्राचीन इतिहास अरु केही होइन, बौद्ध धर्म र ब्राह्मणवादबीच जातीय संघर्षको इतिहास हो। यो ऐतिहासिक सत्यलाई सवर्ण इतिहासकारले अवहेलना गर्दै आइरहेका छन्। आमबहसमा पनि यो दृष्टिकोण कहीँ कतै सुनिँदैन। जात–व्यवस्थाका विषयमा अध्ययन गर्ने जोकोहीले बुझ्न जरुरी छ कि प्राचीन इतिहास ब्राह्मणवाद र बौद्ध धर्मको बीचमा श्रेष्ठताको संघर्षको इतिहास हो। उक्त प्राचीन इतिहास मौर्य सम्राट (चन्द्रगु

जात–व्यवस्थाविरुद्ध किन भएन विद्रोह ?

June 28, 2020

राजकिशोर रजक काठमाडौँ २६ जेष्ठ २०७७ ८ मिनेट पाठ जतिबेला संसार कोभिड–१९ महामारीवाट जुधिरहेको छ त्यतिबेला नै नेपालका सवर्ण समाज र सत्ता मनुवादी जातीय हिंसा, बलात्कार तथा हत्याको साक्षी बन्दैछ। भनिन्छ, आपत्ले समाजमा स्थापित मूल्य तथा मान्यतालाई हल्लाइदिँदोरहेछ तर उक्त भनाइ मनुवादमा आधारित अमानुस जाति–व्यवस्थाको मानसिकतालाई हल्लाउन सकेको छैन्। बरु उल्टै जात–व्यवस्थामा आधारित क्रमिक असमानतालाई कोभिड–१९ ले झन मजबुत बनाउने काम गर्दैछ। रुकुमको अन्तरजातीय प्रेमकै कारण जातीय हत्या काण्ड, रूपन्देही देवदहकी १३ वर्षीया बालिकालाई बलात्कार गरेका व्यक्तिलाई गैरकानुनीरूपमा जिम्मा लगाउनु र केटा पक्षबाट हत्या हुनु अनि सिरहामा यौन सम्बन्धको प्रस्ताव अस्वीकार गर्दा सार्वजनिकरूपमा कुटपिट गर्नुबाट के प्रमाणित हुन्छ कि कोभिड–१९ जस्तो महामारीले जातीय मानसिकतालाई झन बलियो बनाउँदैछ। समानता र असमानताको भाषामा भन्नुपर्दाब्राह्मण कसैको दास हुन सक्दैन तर उसलाई कुनै पनि वर्णको व्यक्तिलाई दास बनाउन सक्ने अधिकार हुन्छ। शुद्रलाई सबैले दास बनाउन सक्छन् तर शुद्रले अरु कसैलाई दास बनाउन सक्दैन्। देश बन्दाबन्दी

चम्चा युग

January 21, 2020

चम्चा युगले नागरिकलाई गैरजिम्मेवार बनाएको छ मानिसभित्रको आत्मविश्वास चकनाचुर पारेको छ 1.3k Shares Share Tweet Share राजकिशोर रजक २०७६ माघ ४ शनिबार ०८:४९:०० दशकभन्दा बढी समयदेखि मधेस नेपाली राजनीतिको केन्द्रमा छ । मधेस आन्दोलनमा सयौँको बलिदान, हजारौँको अङ्गभङ्ग, अर्बौंको क्षति हुँदा पनि मधेसले ठोस रूपमा उपलब्धि हासिल गर्न सकेन । सम्झौतामाथि सम्झौता भए । अन्तरिम संविधान २०६३ मा आन्दोलनको क्रममा प्राप्त उपलब्धि लिपिबद्ध भए पनि दोस्रो संविधानसभाबाट निर्माण भएका नेपालको संविधान २०७२ मधेसी, दलित, जनजाति र महिलाको हकमा प्रतिगामी सावित भयो । मधेस आन्दोलनले स्थापित गरेको स्वायत्त मधेस प्रदेश, समानुपातिक समावेशी, सेनामा सामूहिक प्रवेश, नागरिकता, जनसंख्याका आधारमा निर्वाचन क्षेत्र निर्धारणजस्ता मुद्दाहरू आज पनि जहाँको तहीँ छन् । नेतृत्वले मधेसीलाई अधिकारसम्पन्न बनाउनुको सट्टा आन्दोलन र साहदतलाई सत्तामा पुग्ने साधन मात्र बनाए । सामाजिक बनोट राष्ट्रिय जनगणना २०६८ मा जात÷जातिको जनसंख्याका आधारमा प्रदेश नं. २ को आठ जिल्लाको कुल जनसंख्या ५४ लाख ४ हजार १ सय ४५ छ

नगरिकता संसोधन ऐन पछाडी लुकेको हिन्दुत्व राजनीति

December 29, 2019

राजकिशोर रजक अयं निजः परोवेति, गणना लघु चेतसाम् । उदार चरितानानन्त, वसुधैव कुटुम्बकम् ।। “यो व्यक्ति मेरो हो, यो मेरो होइन” भन्ने भनाई संकुचित मस्तिष्क भएको व्यक्तिले मात्र भन्न सक्छ । उदार चरित्रको व्यक्तिको लागि पुरा विश्व एउटा परिवार जस्तै हो । माथिको श्लोक भारतीय संसद भवनको भित्तामा लेखिएको छ । उक्त श्लोक भारतीय लोकतन्त्रको आधारभुत मूल्यको परिचय दिन्छ । त्यस कारण सन् २०१० मा अमेरिकाको राष्ट्रपति बराक ओबामा भारतीय संसदको संयूक्त सत्रलाई संबोधन गर्दा उक्त श्लोकलाई अंग्रेजीमा अनुवाद गरि उच्चारण गरेको थियो । बराक ओबामालाई संस्कृत भाषासँग कुनै लगाब थिएन बरु भारतीय लोकतन्त्र र भारतीय संविधानको आधारभुत मूल्य प्रति गहिरो सम्मान प्रकट गरेको थियो । भारतीय लोकतन्त्र र संविधान प्रति जुन सम्मान भारत बाहिर छ त्यो सम्मान राष्ट्रिय संवमसेवक संघ (आरएसएस) तथा भारतीय जनता पार्टि (बिजेपि) को मोदि नेतृत्वको सरकारसँग किन छैन ? आरएसएस÷बिजेपिलाई वर्तमान संविधान देखि किन समस्या छ ? नोट बंदी, आर्टिकल ३७०, राम मंदिर, सिएए, एनआरसि भारतीय जनताको मुदा होईन् । यी मुदाहरु आरएसएस÷बिजेपिको लाईफलाईन हुन्

लोक सेवा आयोग, सामाजिक प्रतिनिधित्व र आरक्षण

July 21, 2019

राजकिशोर रजक नेपालको परिवर्तित सन्दर्भमा लोक सेवा आयोगले १५ जेठमा प्रकाशित गरेको विज्ञापन सिमान्तको दृष्टिकोणवाट असंबैधानिक र समानुपातिक समावेशीको भावना विपरित छ । विज्ञापन उपर पक्ष र विपक्षमा वहस जारी छ । आयोगले करिब ८ हजार ९ सय ४४ सिटको लागि विज्ञापन निकाल्दा ४५ प्रतिशत आरक्षित सिटको लागि ४,०२५ प्रचलित ऐन अनुसार समानुपातिक समावेशीताको लागि छुट्याउनु पर्ने थियो । आयोगले २,२६२ सिट मात्र आरक्षण कोटामा छुट्याएको छ । जसको कारण १,७६३ सिट अपहरणमा परेका छन् । यसवाट प्रष्ट हुन्छ राज्य समानुपातिक समावेशीता, समानता, सामाजिक न्याय चाहदैन् । शासक जाति नेपालको शासन प्रक्रियामा दलित, मधेशी, आदिवासी जनजाति, अपाङ्गता भएका व्यक्तिको समानुपातिक समावेशी प्रतिनिधित्व प्रति कठोर छ । राज्यको शासन, प्रशासनलाई एकल जाति बनाई राख्न चाहन्छ । आरक्षण र सामाजिक लोकतन्त्र हाम्रो सन्दर्भमा आरक्षण नयाँ विषय होईन । समाजको मुल बनौट नै आरक्षणमा आधारित छ । आरक्षण कुनै भीख होईन अधिकार हो । आरक्षण समाजिक प्रतिनिधित्वको सवाल हो । हिन्दु वर्णब्यवस्थाको अर्को नाम आरक्षण हो । वर्णव्यवस्था रुपी आरक्षण कठोर, निशेधित तथा अप

जाति, विवाह र पितृसत्ता

March 13, 2019

राजकिशोर रजक नेपालमा नारीवादी आन्दोलनलाई झट्ट हेर्दा बलियो र सक्रियजस्तो देखिन्छ । विकासको क्षेत्रमा महिला अधिकार, लैंगिक समानता, नारीवाद, पितृसत्ता आदि जस्ता विषयमा बहस, विचार गोष्ठी, तालिम, विमर्श दिनहुँ चलिरहेको देखिन्छ । यस्ता खालका कार्यक्रमहरू अन्तर्राष्ट्रिय महिला दिवसको अवसरमा पत्रपत्रिका, सञ्चार माध्यममा राम्रै कभरेज छ । तर, यी विकासे बहसहरूमा जाति र पितृसत्ताबीचको अन्तरसम्बन्ध वा दृष्टिकोणबाट बहस भएको देखिँदैन । यो लेखबाट पितृसत्तालाई ब्राह्मणवादी पितृसत्ताको दृष्टिकोणवाट विश्लेषण गर्ने प्रयास गरिएको छ । ब्राह्मणवादी पितृसत्ता ब्राह्मणवादी पितृसत्तालाई बुझ्नका लागि विवाह पद्धतिलाई बुझ्न जरुरी छ । ब्राह्मणवादी पितृसत्ताको अधार स्तम्भ ब्राह्मणवादी विवाह पद्धति हो । पिताले कन्यादानबाट छोरीको विवाह सजातीय पुरुषसँग गरिदिन्छ । ब्राह्मणवादी पितृसत्तामा महिलाको यौनिकताको पुरुष र पुरुषको जाति दुवैले गर्छन्। ब्राह्मणवादी धर्म ग्रन्थ जातिभन्दा बाहिर विवाहको अनुमति दिँदैन । जाति र विवाह एउटै सिक्काका दुई पाटा हुन् । जसले रोटी सम्बन्धमा परहेज र बेटी व्यवहारमा बन्देज गर्छ । बेटी व

Search This Blog